Ο δεσμός μεταξύ του βρέφους και της μητέρας του αποτελεί προϋπόθεση για την επιβίωση του βρέφους, καθορίζει την ποιότητα των μετέπειτα στενών διαπροσωπικών σχέσεων και είναι συνυφασμένος με την ψυχική υγεία. Η εισήγηση θα επικεντρωθεί σε ζητήματα που αφορούν στην ποιότητα του δεσμού, όπως το τί την καθορίζει, εάν παραμένει σταθερή στο χρόνο και κάτω από ποιες συνθήκες μεταβάλλεται. Ένα από τα βασικά ερωτήματα τα οποία θα μας απασχολήσουν στην ομιλία αυτή είναι η σημασία των πρώιμων εμπειριών στη μετέπειτα ανάπτυξη. Ποιες είναι οι εμπειρίες, που σύμφωνα με τα εμπειρικά δεδομένα διαχρονικών ερευνών, αφήνουν ανεξίτηλα σημάδια στην ανάπτυξη των παιδιών. Θα συζητηθεί ο ρόλος της ηλικίας, κατά την οποία βίωσε το παιδί τη συγκεκριμένη εμπειρία, στην εμφάνιση ψυχοπαθολογίας. Όσον αφορά σε πρακτικό επίπεδο, θα συζητηθούν ζητήματα όπως πώς επηρέασαν οι γνώσεις μας για το δεσμό τις πρακτικές ανατροφής των παιδιών. Στον τομέα των θεραπευτικών παρεμβάσεων, θα αναφερθούν εφαρμογές της θεωρίας του δεσμού σε όλες τις φάσεις της ανάπτυξης, σε ποιες περιπτώσεις εφαρμόζονται και πόσο αποτελεσματικές αποδεικνύονται.

Στην ομιλία αυτή παρουσιάζονται ερευνητικά ευρήματα για τη μετάβαση στην ενηλικίωση και την αναδυόμενη ενηλικίωση στην Ελλάδα. Η αναδυόμενη ενηλικίωση θεωρείται ένα καινούριο, πολιτισμικά καθορισμένο στάδιο ανάπτυξης, κατά το οποίο ο νέος νιώθει ότι βρίσκεται στο δρόμο προς την ενηλικίωση, «κάπου ανάμεσα» στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή. Η Ελλάδα, ως χώρα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Μεσογείου, αναμένεται να εμφανίζει μεγάλο αριθμό αναδυόμενων ενηλίκων, με βάση τα κοινωνικοδημογραφικά δεδομένα που δείχνουν υψηλά ποσοστά ανεργίας των νέων, παρατεταμένη διαμονή στη γονική εστία και αναβολή του γάμου και της τεκνοποιίας για μεγαλύτερη ηλικία, σε συνδυασμό με τους ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς, την έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας, τη γενικότερη οικονομική δυσπραγία κ.ά. Ωστόσο, είναι ελάχιστες μέχρι τώρα οι έρευνες που έχουν εξετάσει πώς οι νέοι αντιλαμβάνονται και βιώνουν το αναπτυξιακό στάδιο που διανύουν και τη μετάβασή τους στην ενηλικίωση μέσα στο ελληνικό κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο. Αναλυτικότερα, παρουσιάζονται δεδομένα ενός ερευνητικού προγράμματος του Εργαστηρίου Ψυχολογίας του ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ για (α) τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία θεωρείται κανείς ενήλικος (αντιλαμβανόμενα και κατακτημένα), (β) τα αναπτυξιακά γνωρίσματα της αναδυόμενης ενηλικίωσης, (γ) τη διαμόρφωση της ταυτότητας, (δ) τις απόψεις για το μέλλον (αισιοδοξία), (ε) τις ηθικές αξίες και (στ) τις αγχογόνες καταστάσεις και τις στρατηγικές αντιμετώπισής τους. Επιπλέον, αναφέρονται ευρήματα από τη σύγκριση ανάμεσα στα έτη πριν και μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης (2008 και 2015), υπό την επίδραση των οικονομικών δυσχερειών οι οποίες, επίσης, αξιολογήθηκαν. Συζητούνται η σημασία των ευρημάτων για την κατανόηση της ελληνικής νεολαίας και οι ομοιότητες και οι διαφορές των ελληνικών δεδομένων από τα αντίστοιχα των ερευνών διεθνώς. Τέλος, διατυπώνονται προτάσεις για περαιτέρω έρευνα.

Η ομιλία θα συνοψίσει μια ολοκληρωμένη θεωρία της οργάνωσης και ανάπτυξης του νου. Η θεωρία καθορίζει ένα κοινό πυρήνα των διαδικασιών (αφαίρεση, αναπαραστατική αντιστοίχηση, και επίγνωση, δηλαδή , AAΕπιγνω) που υπόκειται της σκέψης. Ο μηχανισμός AAΕπιγνω αναπτύσσεται σε τέσσερις κύκλους επανεννόησης (επεισοδικές αναπαραστάσεις, ρεαλιστικές νοερές αναπαραστάσεις, έννοιες βασισμένες σε κανόνες, και έννοιες βασισμένες σε αρχές, που αρχίζουν κατά τη γέννηση, στα 2, στα 6 , και στα 11 χρόνια, αντίστοιχα ). Ο κάθε κύκλος έχει δύο φάσεις ( παραγωγή νέων νοητικών μονάδων και σύνθεσή τους). Η μετάβαση από φάση σε φάση είναι αυτό-τροφοδοτούμενη επειδή ο μηχανισμός AAΕπιγνω δημιουργεί συνεχώς νέα νοητικά περιεχόμενα, που εκφράζονται σε σε πιο περιεκτικές και πιο λεπτομερείς αναπαραστάσεις. Κάθε κύκλος καταλήγει σε ενσυνειδησία για τις αναπαραστάσεις που τον χαρακτηρίζουν και τους υποκείμενους μηχανισμούς συλλογισμού. Αυτή εκφράζεται με προγράμματα εκτελεστικού ελέγχου αυξανόμενης ευελιξίας. Μάθηση που απευθύνεται σε αυτή την ενσυνειδησία επιταχύνει την πορεία επανεννόησης. Οι ατομικές διαφορές στην νοητική ανάπτυξη σχετίζονται τόσο με την κατάσταση του μηχανισμού AAΕπιγνω όσο και με την αλληλεπίδρασή του με διαφορετικά γνωστικά πεδία ( π.χ. , κατηγορική, ποσοτική, χωρικής σκέψη κλπ). Οι αλλαγές αυτές σχετίζεται με τις αλλαγές στην ταχύτητα επεξεργασίας και την εργαζόμενη μνήμη εργασίας σε εναλλασσόμενους κύκλους: Οι σχέσεις με την ταχύτητα είναι υψηλές στις φάσεις παραγωγής νές νοητικών μονάδων και οι σχέσεις με την εργαζόμενη μνήμη είναι υψηλές στις φάσεις σύνθεσης, σε όλους τους κύκλους. Οι σχέσεις της θεωρίας με την έρευνα του εγκεφάλου και της εκπαίδευσης θα συζητηθούν σε κάποια έκταση.

Peers are vital to children’s learning and to their social and emotional development. While children often regard adults as infallible sources of knowledge and judgment, in discussions with their peers they can be freer to question, discuss and explore the world (and themselves). I will present a series of studies that have sought to describe and understand the ways in which peer interaction serves as one of the fundamental building blocks of psychological development. I will outline experimental research and studies of children’s conversations that examine how children interact with their peers at different ages, and how these interactions are affected by social identities such as gender and ethnicity. I will conclude with some developmental and educational implications of this research, considering why children can often learn better through peer interactions than from adult instruction in a range of topics from morality to science.

Η ομιλία αυτή - η οποία βασίζεται σε στοιχεία που παρασχέθηκαν από πολλά μέλη του Κλάδου Αναπτυξιακής Ψυχολογίας- επιχειρεί να παρουσιάσει την πορεία τής Εξελικτικής/Αναπτυξιακής Ψυχολογίας στη χώρα μας τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, σε τρεις τομείς: τον οργανωτικό, τον ερευνητικό και στον τομέα της διδασκαλίας. Με βάση τα στοιχεία που συλλέχθηκαν, επισημαίνονται οι πρόοδοι/επιτεύγματα στην περιοχή αυτή της Ψυχολογίας και στους τρεις τομείς, με τη διαπίστωση ότι: Από μια κατάσταση σχεδόν ανυπαρξίας (μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70), η -τότε- Εξελικτική Ψυχολογία ενέταξε στον χώρο της, στις επόμενες δεκαετίες, έναν σημαντικό αριθμό ερευνητών και διδασκόντων και αναγνωρίστηκε ως μια αυτόνομη επιστημονική οντότητα. Αυτό πιστοποιείται, εκτός των άλλων, από την πλούσια ερευνητική δραστηριότητα των μελών της και την -με ποικίλους τρόπους- διάχυση της σχετικής γνώσης (συνέδρια, διδασκαλία μαθημάτων Ψυχολογίας). Παράλληλα, σημειώνονται οι ποικίλες προκλήσεις που αντιμετώπισε ο κλάδος, στην πλειονότητα των οποίων ανταποκρίθηκε με αξιοσημείωτη επιτυχία. Τέλος, ανιχνεύονται οι προοπτικές του Κλάδου, οι οποίες, παρά τις γνωστές σε όλους αντιξοότητες, προοιωνίζονται ελπιδοφόρες.

Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες όλο και περισσότερα κράτη και οργανισμοί αναγνωρίζουν τη σημασία που έχουν για την ομαλή ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών και την μεταγενέστερη σχολική τους πορεία, τα προσχολικά πλαίσια αγωγής και οι εμπειρίες που αποκτούν στους συγκεκριμένους χώρους χρηματοδοτώντας μεγάλης έκτασης έρευνες με στόχο την διαμόρφωση ή βελτίωση της εκπαιδευτικής και κοινωνικής πολιτικής στον τομέα αυτό στη βάση έγκυρων, αξιόπιστων και επαρκών επιστημονικών ευρημάτων και προτάσεων. Στον διεθνή χώρο έχουν υλοποιηθεί αρκετά, μεγαλύτερης ή μικρότερης κλίμακας, σύντομης ή μεγαλύτερης διάρκειας ερευνητικά προγράμματα που αποτέλεσαν μελέτες αναφοράς λόγω της μεθοδολογίας και των ευρημάτων τους ενώ στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί ελάχιστες μεμονωμένες ερευνητικές προσπάθειες. Στην εισήγηση παρουσιάζονται οι τάσεις σε επίπεδο θεωρητικού προβληματισμού και τα σημαντικότερα ευρήματα των σχετικών ερευνών από ΗΠΑ, Ευρωπαϊκές χώρες και Ελλάδα ενώ συζητούνται κρίσιμες διαστάσεις όπως η έννοια της ποιότητας και η σημασία της για το είδος των εμπειριών που αποκτούν τα παιδιά στα πλαίσια προσχολικής αγωγής και την σχέση της με την ψυχολογική τους ανάπτυξη. Τέλος, παρουσιάζονται οι πλέον πρόσφατες εξελίξεις σε επίπεδο ευρωπαϊκής έρευνας και της σημασίας της για τις μελλοντικές εξελίξεις στο πεδίο αυτό.

Drawing is a grapho-motor activity typical of humans for representing concepts graphically. To date, and along the lines of Luquet (1927/2001), we have considered that when children draw, they search for visual realism and try to depict what they see the best they can. Put differently, drawings made by children aim to copy reality. In this talk, I will defend the idea (see also Baldy, 2011; Cohn, 2012) that children’s drawings are not (more or less successful) realistic copies of objects, but result from a learned language, that is culturally based and involves a set of graphic signifiers and conventional graphic codes. Like verbal or manual linguistic systems, drawing is another avenue for conveying concepts, albeit graphically. I will illustrate this perspective with findings from experimental research studies on various aspects of children’s drawings, including both figurative (representational) and expressive drawings.

Baldy, R. (2011). Fais-moi un beau dessin. Regarder le dessin de l’enfant, comprendre son évolution. Paris: In Press.
Cohn, N. (2012). Explaining ‘I can’t draw’: Parallels between the structure and development of language and drawing. Human Development, 55, 167-192.
Luquet, G.H. (1927). Le dessin enfantin. Lausanne: Delachaux et Nieslé.
Luquet, G.H. (2001). Children’s drawings. London and New York: Free Association Books. (traduction Alan Costall)